W poprzednim numerze opisałem przyczyny powołania piechoty łanowej, jej umundurowanie i uzbrojenie, m.in. w muszkiety, oraz o powołaniu przedstawicieli tej formacji w naszym regionie. W ówczesnym ziemskim starostwie ojcowskim było takich czterech muszkieterów, po jednym z Bębła, Gotkowic, Jerzmanowic i Wielkiej Wsi. Może warto przypomnieć o wielkiej sławie francuskich muszkieterów według powieści Aleksandra Dumas „Les Trois Mousquetaires”  [Trzej Muszkieterowie], którymi byli: Atos, Portos i Aramis. Był jeszcze i czwarty – D'Aartagnan. Było pewne podobieństwo naszych muszkieterów do francuskich, a mianowicie oprócz uzbrojenia – również służba dla Jego Królewskiej Mości.

Wybrańcy byli powoływani na liczne wyprawy wojenne: stanowili załogę w Jassach, Kamieńcu Podolskim, Krakowie. Byli w Inflantach w czasie wojny ze Szwedami i Moskalami, walczyli u boku króla Jana III Sobieskiego podczas odsieczy wiedeńskiej. W czasie potopu szwedzkiego piechota łanowa broniła Krakowa pod komendą Stefana Czarneckiego. Po kapitulacji miasta, na mocy układu ze Szwedami, załoga z bronią i sztandarami opuszczała Kraków. Również piechota łanowa dowodzona przez płk. Andrzeja Gnoińskiego winna opuścić miasto i zgodnie z układem rozejść się do swoich domów. Jednak rota nie została rozformowana i w całości doszła do Korpusu Czarneckiego stacjonującego w okolicach Będzina i Siewierza.

Może teraz o historii wybraniectwa na naszym terenie. Bębło. Wybraniectwo w tej wsi królewskiej przez wiele lat pozostawało w posiadaniu uczciwych Zielonków. Lustracja z 1620 r. stwierdza, ze wybraniec „wychodzi czasu potrzeby na wojnę” i że w r. 1660 był w obozie pod Malborkiem. Niestety, nie wiele dokumentacji zachowało się na ten temat. W r. 1711 rewizorzy zanotowali: „Produkowano nam kilka przywilejów, jednak zgnojone, podarte i pozacierane, zaledwo jeden przeczytaliśmy króla Michała, gdzie konferuje Stanisława Zielonkę i Jana syna jego przy wybraniectwie we wsi Bembel ze wszystkimi przynależnościami, zwalnia od wszelkich podatków in genere […] nakazuje aby łan zupełny wymierzony, obliguje go do wyprawy [ …] dan w Krakowie 4 lipca  1668”.

W księgach pieczętnych kancelarii koronnej istnieje konfirmacja praw Zielonków do wybraniectwa w Bęble – przywilej Augusta II z 5 października 1697 r., natomiast w r. 1711 wybrańcy okazali lustratorom „listy świadeczne”, czyli „kwity” będące dowodem udziału w wyprawach wojennych wystawione przez rotmistrzów. Areał wybraniectwa w Bęble wynosił 5 i ½ pręta łanowego potwierdzony przez rewizorów. W 1765 r. wybraniectwo posiadali: Szymon Witek, Kazimierz Zawierucha i Jerzy Będkowski.

Według przywileju króla Stanisława Augusta a 22 listopada 1765 r. konfirmację praw do wybraniectwa posiada Jerzy Zielonka oraz Szymon i Walenty Witek, oraz ich spadkobiercy. W r. 1789 łan wybraniecki był w posesji Szymona Witka i jego zięcia Kazimierza Filipowicza, natomiast według spisu ludności w 1792 r. na wybraniectwie  wymieniono 35 letnią wdowę Mariannę Filipowiczową z dziećmi, synami Kazimierzem i Jakubem i córkami: Salomeą, Lucyną i Marianną.

Trzeci rozbiór i upadek niepodległości Polski  zakończył historię wybraniectwa. Zapraszam do poznania dziejów pozostałych wybraniectw w następnym numerze.

Zygmunt Krzystanek