W parafii Racławice, w Procesji Rezurekcyjnej po raz drugi uczestniczyła Jurajska Orkiestra Dęta z Racławic i Czubrowic pod buławą tamburmajora Mariusza Mazura - organisty kościoła parafialnego. Nie ulega zatem wątpliwości, że orkiestra, obok strażaków, górników, dziewczynek sypiących kwiaty, kobiet noszących figurki, mężczyzn feretrony i rzeszy wiernych,  będzie nam  już stale uświetniać tę ważną uroczystość. K.T.

Kontrabandzista. Na polach Racławic, zabity został przez strażnika granicznego, Andrzej Pomierny, liczący 37 lat wieku, powracający wieczorem z okowitą galicyjską (Gazeta Kielecka, 1903 R. 34, nr 61).

Wspomnienie. Mało kto wie, że w czasie okupacji hitlerowskiej w Racławicach działała prężna organizacja konspiracyjna Armii Krajowej, której istnienie zapoczątkował Józef Domagała z Mysłowic. Pragnę przybliżyć jego postać, która powinna być znana mieszkańcom Racławic i okolic.

Józef Franciszek Domagała urodził się w 1920 r., jako syn powstańca śląskiego. Już w wieku  15 lat wszedł w szeregi Oddziału Młodzieży Powstańczej i działał  aktywnie na rzecz utrzymania polskości Śląska, przeciwko niemieckim organizacjom hitlerowskim na Górnym Śląsku. Po wybuchu wojny, zagrożony aresztowaniem przez okupanta wraz z rodziną ukrywał się w Racławicach, gdzie już od grudnia 1939 r. organizował komórki konspiracyjne. Po nawiązaniu kontaktu z organizacją polskiego podziemia, Służba Zwycięstwu Polski - Związek Walki Zbrojnej, 15 lipca 1940 r. złożył przysięgę na ręce st. sierżanta ps. ,,Jura’’, Bronisława Gallana, przyjmując ps. ,,Szczęsny’’. (od 1943 r. posiadał drugi pseudonim - ,,Setny’’). Od tego czasu był żołnierzem Z.W.Z - A.K., obwodu Krzeszowice, batalionu 1-ego, kompanii 1-ej. W Racławicach zorganizował drużynę, a następnie pluton Armii Krajowej, którego został dowódcą. Pluton liczył 25 żołnierzy.

Od 1942 r. Domagała działał także w wywiadzie i kontrwywiadzie, w wyniku czego zlikwidował m.in. groźny donos, adresowany do żandarmerii w Wolbromiu. Od listopada 1940-1942 r. brał udział w sporządzaniu tajnej gazetki w Racławicach. Wraz ze swoim ojcem, Józefem zorganizował na terenie Racławic drużynę Wojskowej Służby Kobiet oraz Wojskowej Służby Ochrony Powstania. W 1944 r.  zorganizował też drużynę dywersyjną, której został dowódcą. Drużyna brała m.in. udział w akcjach dywersyjnych na placówkę Sonderdienstu w Krzeszowicach i na odział wartowniczy Wehrmachtu w Krzeszowicach-Gwoźdźcu, a także w akcjach zapobiegawczych (przenoszenie broni i sprzętu wojskowego). Józef Domagała był poszukiwany przez żandarmerię  w Wolbromiu i gestapo ze Śląska. Jest autorem wspomnień o czasach okupacji, które nabyła Polska Akademia Nauk, Biblioteka Zakładu Narodowego Ossolińskich. Za działalność konspiracyjną został odznaczony wieloma medalami. Józef Domagała zmarł w 2009 r., w stopniu kapitana Wojska Polskiego.

Wykaz żołnierzy Armii Krajowej z Racławic. 

Józef Franciszek Domagała „Szczęsny”, „Setny” - dowódca plutonu
Jan Hrabia „Majski”  
Wojciech Kamela  „Konrad”
Jan Karcz „Radlin”
Franciszek Mirek „Włodzimierz”
Piotr Mitka „Zenon”
Antoni Noga „Bień”
Marian Noga „Zbigniew”
Franciszek Skotniczny  „Lampart”  
Józef  Skotniczny „Skoczek”
Stanisław Skotniczny  „Robert”
Stanisław Skotniczny „Jaś”                                                      
Władysław Skotniczny  „Godny”                                              
Wawrzyniec Tomczyk „Sławek”                                                   
Franciszek Wadowski  „Kazik”                                                      
Roman Wadowski „Herman”                                              
Wawrzyniec Wadowski  „Otto”                                                      .
Piotr Zmysło  „Justyn”                                     
Roman Zmysło  „Wałek”                                                      
Bronisław Szczurek „ Zawadzki”                               
Edward Wadowski „Zameczek”                                                           
Stefan Noga „Lipiarz”
Stanisław Skotniczny „Orlik”
Ryszard Domagała „Jakubowski”
Henryk Domagała „Wicher”.

Kazimierz Tomczyk (Dzieje wsi i parafii Racławice, Kraków 2000)

Materiał archiwalny.

Artykuł ukazał się w piśmie gminnym Ostaniec w 2005 r.

W kościele parafialnym w Racławicach 11 września 2005 r. została odprawiona uroczysta Msza św. z okazji odpustu i dożynek parafialnych. Dar ołtarza, tj. chleb z tegorocznych zbiorów złożyli: członkowie zespołu „Czubrowiacy” oraz przedstawiciele Racławic - Zbigniew Mazur i Agnieszka Korbiel wraz z miejscowym Kołem Gospodyń Wiejskich. Na tą uroczystość piękne wieńce dożynkowe przygotowały obie miejscowości wchodzące w skład parafii, czyli Racławice i Czubrowice. Mszę św. odpustową odprawił ks. Bolesław Kołacz. Oprócz tradycyjnego odpustu i dożynek, miały w tym dniu jeszcze inne, dwa ważne wydarzenia.

Pierwszym było poświęcenie przez ks. Bolesław Kołacza  dwóch dzwonów, które staraniem miejscowej społeczności zostały odnowione. Przypomnijmy nieco kilka faktów związanych z ich odnowieniem. Z inicjatywą remontu pękniętych dzwonów wystąpił Komitet Inicjatyw Społecznych w Racławicach. Początkowo planowano odnowić jeden dzwon [największy]. Koszty związane z jego remontem mieli ponieść pracujący górnicy oraz  renciści i  emeryci z obu miejscowości. Jednakże po przeprowadzeniu oględzin pozostałych dzwonów okazało się, że jeden z nich jest również pęknięty.  Wobec faktu, że należy odnowić dwa dzwony, a koszty związane z ich remontem nie są wstanie ponieść górnicy, zwrócono się zatem o pomoc finansową  do całej społeczności parafii. Apel Społecznego  Komitetu Odnowy Dzwonów przyniósł pozytywny skutek. Odnowione dzwony po kilku miesiącach wróciły do parafii. Po wzmocnieniu metalowej dzwonnicy, zostały zamontowane. Przy okazji remontu dwóch dzwonów, dokonano też wypiaskowania trzeciego. Tym zajął się Rafał Karcz z Racławic Komitet postanowił jeszcze przeprowadzić remont dachu dzwonnicy. Prace te wykonał stolarz, Józef Furman z Czubrowic.

Odnowienie dzwonów nie byłoby możliwe bez prężnego, zorganizowanego funkcjonowania Społecznego Komitetu Odnowy Dzwonów i innych osób. zaangażowanych w to przedsięwzięcie. Zatem warto ich wymienić. Z Racławic: sołtys Jan Hrabia, Józef Sioła, Andrzej Babiuch, Władysław Stach, Ryszard Grzegorczyk, Kazimierz Tomczyk, Marian Kozioł, Henryk Babiuch, Władysław Pakuła, Janusz Izdebski, Jerzy Sroka, Marian Babiuch, Józef Skotniczny, Zenon Mitka, Ryszard Sarota, Stanisław Izdebski. Z Czubrowic: Stanisław Mirek, Grzegorz Sroka, Adam Pyrek, Bogdan Sarota, Andrzej Zmysło, Tadeusz Klich, Józef Redel, Bogusław Redel i  Zbigniew Łuszczek. Osobami, które nie należały do Komitetu Odnowy Dzwonów, ale w różny sposób przyczyniły się do zrealizowania tego przedsięwzięcia byli: Ryszard Mirek, Bronisław Babiuch – kościelny, Czesław Noga, Marian Izdebski, Adam Hrabia, Jan Stanek i Rafał Karcz. Wiele słów podziękowania należą się mieszkańcom Czubrowic i Racławic za zrozumienie i życzliwość oraz za ofiarność, dzięki której w tak krótkim okresie udało się zrealizować to przedsięwzięcie.
Drugą ważną uroczystością był Jubileusz 50-lecia świeceń kapłańskich, ks. Bolesława Kołacza, byłego proboszcza parafii Racławice w latach 1968-1977. Uroczystość  ta została uświetnione przez wielu okolicznych księży, delegacje dzieci, młodzieży,  strażaków z Racławic i Czubrowic,  górników, oraz Koła Gospodyń Wiejskich z Racławic i  grupy śpiewaczej „Czubrowiacy”.  Życzenia dostojnemu Jubilatowi złożyli też ks. proboszcz Jan Molanda oraz wikariusz ks. Józef Antałczyk.

Kazimierz Tomczyk

Każdy jubileusz  w życiu człowieka, to moment wyjątkowy, wtedy odrywamy się od różnych spraw codziennych i przyziemnych. Jesteśmy skłonni do refleksji, do odtwarzania i przypominania minionych wydarzeń, swoich życiowych dokonań i przeżyć. Dla parafian racławickich jubileusz 500 lat istnienia kościoła, to niewątpliwie wielkie wydarzenie. To także ważne wydarzenie dla środowiska lokalnego (gminy, regionu). Szanowni Państwo w tym artykule pragnę w kilku zdaniach przybliżyć bogatą w wydarzenia historię kościoła racławickiego (więcej informacji można uzyskać korzystając z mojej publikacji o wsi i parafii Racławice).
Najstarsze, źródłowe potwierdzenie istnienia wsi i parafii Racławice pochodzi z 1325 r.  W tym czasie istniały też sąsiednie parafie: Przeginia (1228 r.), Sąspów (1325 r.),  Paczółtowice (1325 r.). Co się zaś tyczy parafii Jerzmanowice, to po raz pierwszy jest wymieniona w źródłach historycznych w 1335 r. Od XIV w. okręg parafialny obok Racławic obejmował wsie: Czubrowice, Szklary i  Zawadę. W takim stanie dotrwał do II połowy XX w., kiedy od parafii odłączono wieś Zawadę, a w latach siedemdziesiątych Szklary. Źródła historyczne milczą na temat pierwotnego kościoła. Nie wiemy kto był jego fundatorem, ani też co się z nim stało. Prawdopodobnie z tego kościoła zachowały się trzy elementy jego wyposażenia: część tryptyku z 1473 r., ufundowanego przez dziedzica rycerskiej wsi Zawada, Jana Żaka oraz dwie niewielkie rzeźby, datowane na początek XV w.  Pierwsza przedstawia postać świętego  biskupa, zaś druga wyobraża Matkę Boską z Dzieciątkiem.
Niestety nie posiadamy dokumentów mówiących o fundatorze obecnej świątyni, zbudowanej,  jak podają dawne przekazy w 1511 r. (nie można wykluczyć, że te informacje mogą znajdować się w archiwum watykańskim). Kościół w Racławicach, p.w. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny należy do grupy późnogotyckich świątyń drewnianych, jest budowlą orientowaną. Od wschodu znajduje się trójboczne zamknięte prezbiterium, od strony zachodniej nawa, którą poprzedza nieco później dobudowana wieża. Przy prezbiterium, od północy znajduje się zakrystia, zaś od strony południowej kruchta, z połowy XIX w. Ważnym elementem wzbogacającym bryłę kościoła były tzw. „soboty”, które podczas remontu świątyni w II połowie XIX w. zlikwidowano. „Soboty” były przeznaczone przede wszystkim do ochrony podwalin kościoła, ale także służyły jako miejsce schronienia dla wiernych oczekujących na nabożeństwo.
Kościół posiada bogate wyposażenie wnętrza. Znajdują się w nim zabytkowe dzieła sztuki rzeźbiarskiej i malarskiej (tryptyki i poliptyki z XVI w. ). Interesującym dziełem datowanym na początek XVI w. jest grupa rzeźb tworząca  Scenę Ukrzyżowania, umieszczona na belce tęczowej, a także  płyta nagrobna rycerza herbu  Rawicz z początku  XVII  w. Do siedemnastowiecznego wyposażenia świątyni należy również ambona i chór muzyczny. Do zabytkowych elementów należą wykonane z marmuru dębnickiego chrzcielnica,  kropielnice oraz epitafium ks. Andrzeja Strzałkowskiego i owalna tablica inskrypcji. Polichromia wnętrza kościoła jest datowana na początek XVII w. Malowidła  ścian w nawie  przedstawiają sceny z życia i Męki Pańskiej, zaś w prezbiterium obrazy  Maryjne. Kompozycja polichromii nawiązuje do średniowiecznej dekoracji, tworzącej tzw. „biblię ubogich”.
W kościele znajdują się cztery ołtarze.  Główny ołtarz, poświęcony patronce kościoła, powstał w II połowie XVIII w.  W ołtarzu znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z połowy XVII w., zaś na zasuwie obraz św. Jakuba. W przeszłości Obraz Matki Bożej słynął łaskami i był otoczony kultem i czcią miejscowej ludności, o czym świadczą złożone przez nich liczne dary i wota (podczas poszukiwań archiwalnych natrafiłem na dokument wzmiankujący o kilku cudownych uzdrowieniach przypisywanych Matce Boskiej Racławickiej). Trzy ołtarze boczne powstały w latach 1700-1703. Są to ołtarze:  św. Andrzeja po stronie lewej i św. Piotra po prawej. Trzecim jest ołtarz Ukrzyżowania umieszczony przy ścianie północnej. Ołtarz został ufundowany dla Bractwa Ubogich Chrystusa, które powstało w parafii w 1609 r. Członkowie tego bractwa zajmowali się ubogimi chorymi, którzy przebywali w  przytułku ubogich w istniejącym w tutejszej parafii jeszcze pod koniec XVIII w.
W obrębie kościoła znajdował się pierwotny cmentarz. Zmarłych grzebano wewnątrz kościoła (do 1751r. ) i na zewnątrz. Cmentarz przykościelny pełnił swą funkcję do 1841 r., tj. do czasów wybudowania obecnego cmentarza. Przy kościele znajduje się metalowa dzwonnica wykonana w 1966 r., na której są zawieszone trzy dzwony, z których jeden pochodzi  z 1632 r., drugi z 1872 r., zaś o pochodzeniu  trzeciego dzwonu nie posiadamy informacji. 
Wspominając o dzwonach należy odnotować fakty związane z wydarzeniami, jakie miały podczas I i II wojny światowej. W październiku 1916 r. parafianie racławiccy ukryli dzwony zagrożone rekwizycją. Pomimo represji ze strony żandarmerii austriackiej (parafianie byli bici i głodzeni) nie zdradzili miejsca ukrycia dzwonów. Podobne akcje ukrycia dzwonów miały też miejsce m.in. w parafii Przeginia i Jerzmanowice. Z kolei podczas II wojny światowej, obawiając się rekwizycji, ukryto najstarszy dzwon, pochodzący z 1632 r. W 2005 r. staraniem parafian zostały odnowione trzy dzwony. 
W swej historii kościół był kilkakrotnie remontowany. Źródła historyczne z XIX w. wspominają o remoncie w latach 1811 - 1813, 1830 r., oraz w latach 1867-1872. (w 1808 r. kościół był w takim stanie, że przeciekające deszcze powodowały psucie się ołtarzy). Kolejne gruntowne remonty świątyni miały miejsce na początku lat 60. i 90. ubiegłego wieku. Od II połowy XX w. kilka razy odnowiono również zabytkowe wyposażenie świątyni. Gruntowne remonty świątyni i jej wyposażenia  przeprowadzono także w ostatnich latach. 
Kazimierz Tomczyk

(Niniejszy artykuł jest materiałem archiwalnym, który ukazał się w 2009 r. , w Biuletynie Samorządowym Powiatu Krakowskiego).

Jeszcze przez kilka dni możemy zwiedzać  zabytkowe obiekty drewniane,  w ramach projektu „Otwarty Szlak Architektury Drewnianej”, który od 1 maja 2009 r. realizuje Małopolska Agencja Turystyczna na zlecenie Województwa Małopolskiego. W sumie na sześciu trasach turystycznych jest do zwiedzania 56 sakralnych obiektów zabytkowych. Na trasie krakowskiej w projekcie znalazło się pięć obiektów sakralnych: Są nimi: Kościół p.w. św. Bartłomieja w Krakowie Mogile; Kościół p.w. św. Jakuba Apostoła w Więcławicach Starych; Kościół p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Woli Radziszowskiej; Kościół p.w. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Racławicach; Kościół p.w. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Paczółtowicach. Wymienione świątynie są udostępnione turystom przez trzy dni w tygodniu (piątek, sobota, niedziela), po cztery godziny dziennie. W czasie ich zwiedzania można dokonać wpisu do księgi pamiątkowej oraz  zapoznać się z historią zabytku.
Naszą krótką prezentację wymienionych świątyń obiektów zaczniemy od przedstawienia  jednego z najstarszych kościołów Małopolski, który znajduje się w Krakowie Mogile. Jest to kościół p.w. św. Bartłomieja, wybudowany w 1466 r. W osiemnastym wieku został powiększony przez dodanie bocznych kaplic, tworzących nawę poprzeczną. Wejście na teren kościelny prowadzi przez przyziemie drewnianej dzwonnicy z 1752 r. Z detali ciesielskich na uwagę zasługuje ostrołukowy, bogato profilowany południowy portal z piękną dekoracją snycerską. Wnętrze świątyni pokrywa dekoracja malarska wykonana w 1766 r., na którą składają się m.in. motywy architektoniczne, wizerunki papieży i biskupów krakowskich. Na suficie przedstawiona jest scena Adoracji Najświętszej Maryi Panny przez św. Bernarda z Clairvaux. Ołtarz główny pochodzi z 1770 r. Jeden z ołtarzy bocznych jest wczesnobarokowy,  pozostałe ołtarze boczne oraz ambona są rokokowe.
W południowej części powiatu krakowskiego, w gminie Skawina, w miejscowości Wola Radziszowska znajduje się Kościół p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Świątynia wzniesiona została pod koniec XV w. Na przełomie XVI/XVII w. dostawiono do niej wieżę, która jest zwieńczona ostrosłupowym hełmem z czterema wieżyczkami w narożach. Nakryte stropami wnętrze kościoła pokrywa polichromia wykonana w 1893 r. Na ścianach przedstawiono postacie aniołów, na stropach zaś sceny - Wniebowzięcie NMP i Chrystus na Górze Tabor. Wyposażenie świątyni pochodzi głównie z doby renesansu i baroku.  Uwagę zwracają pięknie zdobione ołtarze. Główny pochodzi z 2  połowy XVII w., w którym znajduje się gotycki obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z 1462 r. Ołtarze boczne pochodzą z końca XVII w. Na belce tęczy umieszczony jest gotycki krucyfiks.
W gminie Michałowice, w miejscowości Więcławice Stare znajduje się kościół p.w. św. Jakuba Apostoła, wzniesiony w 1748 r. Jest bezwieżowy. Dachy świątyni pokrywa blacha, na kalenicy nawy wznosi się wysoka wieżyczka na sygnaturkę. Cennym zabytkiem jest umieszczony na północnej ścianie gotycki tryptyk z 1477 r. Na belce tęczy znajdują się posągi Matki Boskiej i św. Jana Ewangelisty, pochodzące z przełomu XV/XVI w. Pomiędzy nimi umieszczony jest późnobarokowy krucyfiks. W świątyni znajdują się bogato dekorowane rokokowe ołtarze. Obok kościoła wznosi się drewniana dzwonnica z połowy XIX w.
W zachodniej części powiatu krakowskiego, w gminie Jerzmanowice-Przeginia, w miejscowości Racławice znajduje się Kościół p. w. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, wybudowany w 1511 r. Na przełomie XVII/XVIII w. dobudowano do niego niską wieże. Do czasów dzisiejszych kościół dotrwał prawie w niezmienionej formie, młodsza jest kruchta, którą dostawiono w połowie XIX w. We wnętrzu świątyni znajduje się polichromia pochodzącą z początku XVII w; skrzydła tryptyku z 1473 r., Święte Dziewice i Zwiastowanie; tryptyk Święta Rodzina, z początku XVI w., skrzydła polityku Święte Dziewice i Sceny z Męki Pańskiej z końca XVI w; Grupa Ukrzyżowania z początku XVI w. Ołtarz główny wykonany został w połowie XVIII w;  trzy boczne ołtarze powstały w latach 1700-1703. Na dzwonnicy, wybudowanej obok kościoła w 1966 r. są zawieszone trzy dzwony, z których najstarszy pochodzi z 1632 r. W obrębie kościoła rosną stare lipy, które należą do zabytków przyrody.
Zaledwie kilka kilometrów od kościoła racławickiego, w sąsiedniej wsi Paczółtowice, należącej do gminy Krzeszowice znajduje się Kościół p.w. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny, który powstał w tym samym czasie, co kościół  w Racławicach. Do nawy przylega wieża nakryta łamanym dachem, zwieńczona cebulastą kopułką. Ściany pokrywa dekoracja malarska z końca XIX w., przy czym na ścianie północnej zachowały się fragmenty polichromii z XVII w. W ołtarzu głównym z 1604 r. znajduje się gotycki obraz Matki Boskiej Paczółtowskiej z lat 1460-1470. Cennymi zabytkami sztuki malarskiej są skrzydła dawnego tryptyku z obrazami św. św. Barbary i Katarzyny oraz Zwiastowania z 2 połowy XV w. W kościelnym ogrodzeniu jest wmurowanych kilka epitafiów z czarnego dębnickiego marmuru. W 2001 r. kościół paczółtowicki został podniesiony do rangi sanktuarium.
Pomimo różnych zawirowań dziejowych do naszych czasów zachowało się wiele kościołów i innych zabytkowych obiektów drewnianych. Są one ozdobą danej miejscowości i budzą podziw zwiedzających. Pamiętajmy jednak, że są to obiekty drewniane, wymagające większej troski niż murowane, dlatego powinniśmy dołożyć wszelkich starań, by przetrwały jak najdłużej, zachwycając swym pięknem także następne pokolenia.

Kazimierz Tomczyk

(opracowując artykuł korzystałem z wiadomości zawartych w przewodniku „Szlak Architektury Drewnianej”, który wydała w 2008 r. Małopolska Organizacja Turystyczna, przy współpracy Województwa Małopolskiego.